Kalibrasyon; bir ölçü aleti veya ölçme sisteminin gösterdiği veya bir ölçüt/ölçeğin ifade ettiği değerler ile, ölçülenin bilinen değerleri arasındaki ilişkinin belli koşullar altında belirlenmesi için yapılan işlemler dizisidir. Uzunluk, ağırlık, sertlik, elektrik direnç vb. gibi herhangi büyüklüklerin ölçümlerini yapan aletlerin kabul edilen bir ölçüte göre ayarlarının yapılması ve hata sınırlarının belirlenmesi olarak anlaşılır.
Not : Alım satım işlemlerinin doğru yapılabilmesi ve kalite denetimi için bir gereklilik olarak ortaya çıkan kalibrasyon, kullanılan ölçü aletlerinin istenilen doğrulukta ölçüm yapıp yapmadığının belirlenmesini sağlar. Türkiye'de ölçü ve ölçü aletlerinin doğru ayarlı ve uluslararası birimler sistemine uygun olarak imalini ve kullanılmasını, 11 Ocak 1989 tarihli 3516 sayılı Ölçü Ve Ayarlar Kanunu çerçevesinde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı düzenler.
Kalibrasyon işleminde, kalibre edilen ölçü aletinin hata miktarı, kendisinden daha yüksek doğruluklu (en az 3 kat), bir ölçü aleti referans alınarak belirlenir. Referans alınan ölçü alet(ler)inin kalibrasyon sertifikası üzerinden ulusal veya uluslararası temel referanslara kesintisiz bir kıyaslamalar zinciri ile bağlanması (izlenebilirlik) gerekir. Böylelikle kalibre edilen ölçü aletinin de temel referanslara izlenebilirliği sağlanmış olur ki bu kalibrasyon işleminin geçerliliği için en önemli şarttır.
Amaç: İstenen kalitenin sağlanması için, kaliteyi doğrudan etkileyen noktalarda yapılan ölçümlerin her zaman belli bir doğrulukta olması gerekir. Kullanıcılar bu noktalarda ölçüm yapan ölçü aletlerini seçerken ve kullanırken ihtiyaç duyulan doğruluğu göz önüne almak zorundadır. Kullandığı ölçü aletinin amaçladığı kalite için gereken doğruluğa sahip olup olmadığını ise ancak kalibrasyon testleri ile belirleyebilir.
Kullanıcı kalibrasyonlarını kendi laboratuvarında yapabileceği gibi dışarıdan hizmet aldığı bir laboratuvarda da yaptırabilir. Herhalükarda sonuçları değerlendirmek ve cihazın kendi ihtiyaçlarına uygunluğuna karar vermek kullanıcının sorumluluğundadır. Kalibrasyon sonucuna göre uygun olmayan ölçü aletinin ayarının yapılması ve hatalarının giderilmesi söz konusu olabilir. Ancak ayar sonrası mutlaka tüm kalibrasyon prosedürünün tekrarlanarak son durumun raporlanması şarttır. (Kalibrasyon hizmet firmalarının hatalı cihazlara ayar yapma zorunluluğu ve her türlü cihaz için yetkinliği de yoktur. Ancak gerekli teorik ve pratik altyapıya sahip kalibrasyon laboratuvarları müşterilerine (onaylarını almak suretiyle) bu konuda yardımcı olabilirler.)
- Kalibrasyonun sonucu, ölçüt/ölçeğin, ölçü aletinin veya ölçme sisteminin hatasını kestirmeye, veya alelade bir skalanın işaretlerine değerler verilmesine olanak sağlar.
- Kalibrasyon işlemi başka metrolojik özellikleri de belirleyebilir.
- Kalibrasyon sonucu,kalibrasyon sertifikası veya kalibrasyon raporu adı verilen bir doküman ile kaydedilebilir.
- Kalibrasyon sonucu bazen, bir kalibrasyon faktörü veya bir kalibrasyon eğrisi şeklindeki bir dizi kalibrasyon faktörü olarak ifade edilebilir.
Kalibrasyon Periyodlarının Belirlenmesi: Ölçü aletleri, ölçüm prensip ve teknolojileri ile kullanım şartlarına bağlı olarak zamanla yaşlanırlar, bu nedenle belirli periyodlarla kalibrasyonun tekrarlanması gerekir. Söz konusu periyodlar deneyimli kullanıcılar tarafından cihaz özellikleri ve kullanım koşulları göz önüne alınarak belirlenmelidir. Bu konuda tavsiye edilen çeşitli yöntemler vardır.
Niteliği: Kalibrasyon işlemi bir deneysel çalışma olup, deneysel bir çalışmadan beklenen tüm gereklilikler karşılanmalıdır. Yani çalışmalar kontrollü bir ortamda, özenli ve yazılı çalışma alışkanlığına sahip eğitimli kişilerce yapılmalı, çalışmanın yapıldığı ortam özellikleri, kullanılan ekipman, uygulanan yöntem, ölçüm belirsizliği ve sonuçlar kalibrasyon raporunda belirtilmelidir.
